Vraag jij je ook wel eens af hoe je toch steeds maar weer in een bepaald patroon beland met die ene collega? Hoe het komt dat sommige communicatie stroef blijft verlopen? De dramadriehoek geeft een oorzaak aan wat er gebeurt als mensen mis-communiceren of als relaties ontsporen. In de dramadriehoek is geen sprake van liefde maar van conditioneringen en patronen. De Dramadriehoek is uitgedacht door Stephen Karpman. Hij was een leerling van Karl Jung en de dramadriehoek is een voortvloeisel uit de transactionele analyse.
De driehoek kent drie rollen, namelijk:
- Redder: Ik ben ok, jij bent niet ok
- Slachtoffer: Ik ben niet ok, jij bent ok
- Aanklager: Ik ben niet ok, jij bent niet ok
Let op: iedereen begeeft zich wel eens in deze driehoek en de rol die jezelf inneemt kan verschillen. Zo kun je in dezelfde situatie eerst slachtoffer zijn en later aanklager of andersom. Er is geen goed of fout, het gaat om het inzicht dat je elkaar in een neerwaartse spiraal brengt.
Voorbeeld
Maandagochtend bij het koffiezetapparaat. Er staan wat mensen te klagen (Aanklagen) over de manier van leidinggeven van Liesbeth, de collega die nu afdelingshoofd is. Op het moment dat ze aan komt lopen, stokt het gesprek en valt het groepje uit elkaar. De een pakt z’n koffie, mompelt ‘goedemorgen’ en verdwijnt. Twee anderen veranderen snel van onderwerp en de man die juist zijn koffie stond te tappen vraagt of ze een leuk weekend heeft gehad. Liesbeth weet wel dat ze het over haar hadden, ze heeft ‘t al eerder gemerkt. Maar toen ze het wilde bespreken, kreeg ze alleen ontwijkende antwoorden. Ze voelt zich niet serieus genomen (Slachtoffer) en klaagt er over tegen de directeur. De directeur (een echte Redder) gaat eens serieus met de afdeling praten. Hun gedrag is onacceptabel en dat laat hij ze weten ook. De afdeling voelt zich vervolgens onheus behandeld, want ze doen toch niets verkeerd. Van Aanklager schuiven zij in de rol van Slachtoffer. En wat doet Liesbeth als ze dit van ‘haar’ mensen hoort? Zij zegt: Hij had zich hier helemaal niet mee mogen bemoeien (Redder) en dat zal ze hem wel eens even vertellen ook. Van Slachtoffer wordt ze Redder van haar team en Aanklager van de directeur, die wordt uitgenodigd in de Slachtoffer rol te stappen.
Als je de dramadriehoek wilt begrijpen, zul je van bepaalde gedragingen moeten onderzoeken wat ‘de winst’ van dat gedrag is. Zowel van jezelf als van de ander. Dit kun je onderzoeken door naar de intentie van het gedrag te kijken. Via de intentie kun je tot de kern komen waar het gedrag uit voort komt.
De dramadriehoek lijkt wel een rollenspel, dat gespeeld wordt terwijl de acteurs zich er niet bewust van zijn dat ze acteren. Kenmerkend voor het spel is dat de drie rollen Aanklager, Redder en Slachtoffer gemengd en gewisseld kunnen worden. Elk van de rollen in de dramadriehoek is gebaseerd op ongelijkwaardigheid. Een ieder vindt zich ofwel beter ofwel minder dan de ander. Daarnaast neemt niemand verantwoordelijkheid voor zijn of haar eigen gedrag, ieder wijst naar de ander. Daar zit het drama in.
Er zijn drie rollen maar niet altijd drie spelers of drie partijen.
Meestal zijn er meerdere spelers, maar die verschillende rollen kunnen zich ook allemaal in jouw hoofd bevinden waardoor je een bepaald verhaal over een gebeurtenis in stand houdt en er maar ook door blijft malen en gevangen blijft in een vicieuze cirkel.
Over de spelers
De winst van de redder is dat hij/zij zich nodig voelt. Men vindt deze mensen vaak sympathiek en zij vinden dat heerlijk! Echter hun hulp is er niet op gericht dat je op eigen benen kunt staan (de redder is van mening dat zijn of haar slachtoffer niet voor zichzelf kan zorgen). De hulp van een redder is niet onvoorwaardelijk: “Ik heb je zo geholpen en nu laat je mij links liggen…”
Het slachtoffer heeft winst in de vorm dat hij/zij geen verantwoordelijkheid neemt en hoeft te nemen in deze rol voor diens eigen situatie of gedrag. Het slachtoffer is passief en stapt niet over in de trein naar een ‘ok-boodschap’ naar zichzelf (dit komt de redder erg goed uit!).
De aanklager is boos, oordelend en kan in deze rol zijn of haar ongenoegen onbeperkt en ongeremd projecteren, zonder te kijken naar zichzelf. Door de boosheid heeft de aanklager een vertekend beeld van andermans kunnen en intenties. De aanklager klaagt het liefst een persoon aan en niet het gedrag an sich.
Hoe kun je uit de dramadriehoek komen?
Er is lef voor nodig om het psychologisch spel te voorkomen en om te gaan met de werkelijkheid. Open te zijn over wat je nodig hebt en eigen verantwoordelijkheid te nemen.
- Het vraagt van het Slachtoffer realistisch te doen, verantwoordelijkheid te nemen voor eigen gedachten, gevoelens en behoeften. Zich kwetsbaar op te stellen én zelf actief te zoeken naar oplossingen voor problemen. Slachtoffer wordt Realist.
- De Redder schuift op naar positief helpend en niets meer of minder te doen dan afgesproken. Redder wordt Coach.
- De Aanklager kan positieve feedback geven zonder de ander te kwetsen, maar wel duidelijk zijn over de eigen grenzen. Aanklager wordt Uitdager.
Dit zijn de stappen:
- manipuleer anderen niet door ze aan te klagen of te redden
- laat je niet manipuleren
- zoek naar opties
- zoek uit wat je echt wilt en vraag dáár dan om
- geef en vraag oprechte feedback en waardering
- stop geen energie in dingen die je als negatief ervaart
- waardeer jezelf omdat je het spel hebt vermeden
En zit je toch in de Dramadriehoek, er uit stappen kan altijd!
Om uit de dramadriehoek te raken is het van belang dat je goed in kaart brengt wat je eigen gedrag is en wat jouw rol/aandeel hierin is. Als dit duidelijk voor je is geworden, is het van belang dat je inziet dat het niemands ’schuld’ is. ‘Schuld’ is iets dat past IN de dramadriehoek en niet bij het OVERSTIJGEN ervan. Je zult ontdekken dat het een wisselwerking is tussen de spelers die de dramadriehoek mogelijk maakt en in stand houdt.
Valkuil
Het kan gebeuren dat als je de dramadriehoek doorziet, er iets in het contact met anderen verandert omdat je het wilt overstijgen. De grootste valkuil hierbij is dat je gaat aanklagen, dit geldt voor zowel redders en slachtoffers. Als dat gebeurt blijf je dus in de driehoek. Je merkt bijvoorbeeld dat iemand wel heel erg op je leunt, passief en afhankelijk is ten aanzien van jou en jij wilde de ander niet kwetsen en zorgt voor de ander. Hiermee sta je groei en zelfstandigheid van het slachtoffer in de weg. Dit maakt dus dat het een liefdeloos systeem is waar je in vastzit. Loyaliteit in plaats van liefde. Je verleent het slachtoffer geen gunst met dit gedrag.
Ik-vorm
Stel, je bent een redder en je wilt uit de dramadriehoek. Als je dan zegt tegen de ander: “Je leunt altijd zo op mij en je bent zo ontzettend afhankelijk, ik ben het zat!” Dat is dan een aanklacht en verval je in de aanklagersrol. Beter is het als je in de ’ik-vorm’ spreekt. Bijvoorbeeld: “Ik voel me hier niet goed bij. Ik ga een beetje afstand nemen, omdat ik tot mezelf moet komen en ruimte nodig heb. Ik voel me benauwd.” Een beetje slachtoffer vraagt je dan wat hij of zij fout heeft gedaan. Je kunt er voor kiezen om dingen te benoemen maar realiseer je dat de kans dat je weer in de driehoek komt groot is. Als je benoemt blijf dan in de ik-vorm praten. Anders kan de ander nog meer gaan zwelgen in de slachtofferrol.
Als jij de slachtofferrol hebt vervuld en je komt tot het inzicht geldt natuurlijk hetzelfde, wat betreft de ‘ik -vorm’. De redder zal het moeilijk vinden om toe te kijken hoe je langzaam sterker aan het worden bent. Immers, als jij sterk en zelfstandig bent is zijn of haar rol overbodig. En dit maakt dat dit een liefdeloos systeem is. Hier zit hem de crux. De winst voor de redder is dat hij of zij nodig is, ook al betekent dat dat jij, in de slachtofferrol, niet vooruit komt en geen ontwikkeling doormaakt.
Blijf bij jezelf
Ook is het zo dat jij wel tot het besef kunt zijn gekomen dat dit gaande is, maar dat de ander er nog lang niet aan toe is om dit te onderzoeken, te erkennen of afstand te doen van de winst die zijn of haar rol oplevert. Het is niet jouw verantwoordelijkheid om de ander tot inzichten te doen komen. Doe niet te veel moeite, blijf bij jezelf. Als de ander merkt dat je niet meer mee doet aan het spelletje, kan het getrek om terug in de driehoek te komen sterker worden. Bijvoorbeeld dat iemand ineens steeds zijn of haar hulp ongevraagd aanbiedt (redder) om zo maar toegang tot je te blijven houden.
Of door op je geweten in te praten om je zo te verleiden (slachtoffer) door bijvoorbeeld dingen te zeggen als: “Maar we hebben zoveel gedeeld en nu laat je mij ineens in de steek, ik heb je nodig”. En het meest waarschijnlijk is dat je wordt beschuldigd (aanklager) in de trant van: “Dit kun je niet maken, jij bent echt egoïstisch, je hebt me gewoon gebruikt!”
Verantwoordelijkheid
Binnen de driehoek wordt de verantwoordelijkheid bij de ander gelegd. Als je de driehoek uit wil, is het belangrijk om je te realiseren dat iedereen verantwoordelijk is voor zijn of haar gevoelens. Dus als je het spel wilt verlaten, moet je ook deze gevoelens bij de ander laten. Begrijp dan dat dit is omdat de ander nog in het spel zit. De ander is nog verblind door zijn of haar behoeftes en kan geen oog hebben voor jou op dat moment. Neem het hem of haar niet kwalijk maar ga er ook niet in mee. Hou jezelf voor dat je het juiste doet. Als je de mening van de aanklager over neemt, verval je in één van de andere twee rollen. Of je wordt weer slachtoffer en je vindt van jezelf dat je niet ok hebt gehandeld. Of je vervalt in de redderrol en gaat de aanklager redden. Hoe dan ook, stap er niet meer in. Wat je beweegredenen ook zijn om wat dan ook te veranderen, het mag. Dat recht heb je gewoon. Die ruimte is er. Het is aan jou om dat recht en die ruimte te pakken.
